Можа б, па-іншаму склалася жыццё Надзеі Пятроўны Кужалевіч, каб не вайна

21.06.2017 144 Админ Комментариев нет

Семдзесят шэсць гадоў аддзяляюць нас ад той страшнай чэрвеньскай ночы 1941 года, мірную цішыню якой чорнай маланкай разанула жудасная вестка: вайна! І нават праз столькі часу балюча сціскаецца сэрца, калі ўсведамляеш, колькі незваротных ахвяр, колькі гора прынесла яна беларускай зямлі, яе народу!
Цяперашняе маладое пакаленне ведае аб Вялікай Айчыннай вайне з кніг ды кінафільмаў. І не дай Бог у яго душах патушыць іскрынкі Памяці аб тых, хто здабываў для нас Перамогу, ахвяруючы здароўем і жыццём: франтавіках, партызанах, працаўніках тылу. Асаблівым радком сярод іх вызначаюцца дзеці, на чыю долю выпалі выпрабаванні ваеннага ліхалецця і пасляваенных цяжкасцей. Яны рана сталелі, прымалі на свае кволыя плечы дарослыя турботы, звыклыя ж дзіцячыя гульні ператвараліся для іх у дарослы паядынак з ворагам. Цяжка ўявіць сёння 10-13-гадовых хлопчыкаў і дзяўчынак, якія, нярэдка рызыкуючы жыццём, перад носам у фашыстаў і паліцаяў збіралі каштоўныя звесткі для партызан, медыкаменты, перавязачныя матэрыялы… Святая вера ў хуткае вызваленне, дзіцячая бясстрашнасць, нянавісць да акупантаў ратавалі іх ад гібелі.
Дзеці вайны… Кожная сустрэча з імі — як Урок душэўнай сціпласці і чысціні, мужнасці, бясконцай прагі да жыцця, гаючай сардэчнай дабрыні. Такой стала для мяне сустрэча з жыхаркай г.п. Карэлічы, былой партызанскай сувязной, Надзеяй Пятроўнай Кужалевіч.
Домік па вуліцы Камсамольскай, дзе пражываюць Надзея Пятроўна і Мікалай Яўстаф’евіч Кужалевічы, знайсці няцяжка: на ім прымацавана таблічка з надпісам “Тут жыве ветэран Вялікай Айчыннай вайны. Дзякуй за Перамогу!” Чысценькі дворык, дагледжаныя кветкі і агарод — усё сведчыць аб руплівасці 87-гадовай гаспадыні. І сама яна — у каляровым пінжачку з белым каўнерыкам, дзіўна пасуючым да яе малажавага твару і срэбра валасоў, — свеціцца ўнутранай спагадлівасцю і дабрынёй. Хоць перанесла некалькі гадоў назад складануюаперацыю, хоць турбуюць праблемы з сэрцам і хвалюе здароўе мужа, не здаецца, усю працу па хатняй гаспадарцы выконвае сама. “Дзень на дзень не прыходзіцца, — прызнаецца Надзея Пятроўна, — але як ёсць, так і добра. Дзякуй Богу, сем’і дачкі і сына дапамагаюць, не забываюць дарогу ў бацькоўскі дом. Гэта прыносіць шчасце і надае сілы. Памятаюць і прадстаўнікі мясцовых уладаў, савет ветэранаў, што вельмі прыемна, за што ім вялікі дзякуй”.
Можа б, па-іншаму склалася жыццё гэтай цудоўнай жанчыны, каб не вайна.Дзень 22 чэрвеня 1941 года выдаўся цёплым, сонечным. З сяброўкамі бегла Надзя па вуліцы, здзівілася, што вяскоўцы, нечым усхваляваныя, чамусьці высыпалі ў двары. Раптам на небе з’явіліся самалёты. Многа. Яны ляцелі нізка-нізка, а людзі закрычалі: “Вайна!” Ад страху здранцвелі рукі, ногі, не адпускалі пытанні: “Якая вайна? Чаму вайна?” Цяжка было прызвычайвацца да яе правілаў, да прысутнасці ворагаў у жыцці і дарослым, і дзецям. Вёску Крынкі акружалі хмызнякі, густы лес, што паспрыяла ў хуткім часе стварэнню ў гэтых мясцінах партызанскіх атрадаў, куды пайшлі многія мужчыны з навакольных вёсак. Фашысты і паліцаі базіраваліся непадалёку: у Карэлічах, Турцы. У Крынкі заглядвалі зрэдку, а вось партызаны былі частымі гасцямі. Двум з іх трынаццацігадовая Надзя ў 1943 годзе выратавала жыццё. У той дзень вясковыя дзяўчаты па даўняй звычцы сабраліся ў яе доме. Пралі лён, дзяліліся апошнімі навінамі. Нечакана сюды зайшлі партызаны, свае, мясцовыя: Пеця Гавіна з Лыкавіч і Міша Бандарык з Антанёва. Магчыма, дзеля таго, каб з вуснаў Надзі, якая ўжо не раз пасля наведвання Турца і Карэліч перадавала каштоўную інфармацыю для партызан аб колькасці варожых салдат, ваеннай тэхнікі ў населеных пунктах, пачуць аператыўную зводку ды забраць сабраныя ёю медыкаменты, перавязачныя матэрыялы, такія неабходныя ў партызанскім атрадзе! Не паспелі перакінуцца нават некалькімі словамі, як, выглянуўшы на двор, дзяўчынка з жахам убачыла, што па ім ідуць паліцаі з немцамі. Паспела крыкнуць: “Немцы!” Пеця выбег у сені, выстраліў у ворагаў, кінуўся назад у хату, дзяўчаты адкрылі акно, і ўсе адзін за адным выскачылі ў агародчык. Надзя бачыла, што Мішы сярод іх не было. Пачала шукаць хлопца, клікаць: “Міша, я схаваю цябе, а то заб’юць паліцаі”. Яны ўжо акружылі хату, стралялі ў вокны, кулі свісталі над галавой дзяўчынкі, яна не заўважала гэтага. Міша адазваўся на яе голас, вылез з-пад ложка, убачыў, што яна паказвае на падпечак, запоўз туды. Надзя замаскіравала падпечак фуфайкамі, кошыкамі, нейкім шмаццём, а тут ужо і злыдні на парозе! “Стаю, — расказвае Надзея Пятроўна, — рукі ўгору падняла. Усё ў хаце перавярнулі, а ў падпечак не зазірнулі. Мяне таксама не кранулі, мабыць, Бог аберагаў. Пайшлі ні з чым. Праз некалькі гадзін мы з братам дапамаглі хлопцу перабрацца ў гумно суседа, адкуль ён уцёк ізноў у лес, застаўся жывым. Немцы ж потым вярнуліся, усю ноч сядзелі ў засадзе, ды толькі дарэмна, бо Міша з Пецем былі ўжо ў партызанскім атрадзе. Ці страшна было ў той момант? Чамусьці не. Можа, таму што ўспрымала ўсё па-дзіцячы, быццам прыгодніцкую гульню, і не пераставала пасля назіраць, запамінаць, каб у выніку інфармацыя дайшла да партызан”.
Трэба ўмець цаніць шчасце
Ніколі не забудзе Надзея Пятроўна моманты, як станавілася сведкай, калі, зайшоўшыся ў нямым крыку, беспрытомнымі падалі на зямлю жанчыны, атрымаўшы пахавальныя лісты на сваіх мужоў. Памятае і рэдкае ўсеагульнае згуртаванне людзей у хвіліны бяды і гора. Уся вёска падтрымлівала салдацкіх удоў, дзялілася з імі апошнім. “Раней не было паняцця аб крадзяжах, — шчыра гаворыць жанчына. — Замест замкоў – венік каля дзвярэй. Будаваліся, аралі, сеялі супольна, талакой. І радасць дзялілі на ўсіх пароўну. Апраналіся, абуваліся, хто ў што, але здзекаў, абразаў у адрас адзін аднаго не дапускалі. Далікатэсамі з яды лічылі жытнюю муку, завараную кіпенем, забеленую малаком, аладкі з прамерзлай бульбы, якую збіралі на полі, патоўчанае льняное семя ды суп з крапівы. Дзевяць душ туліліся ў бацькоўскай хатцы (і так у многіх сем’ях), ды ніколі не сварыліся, нічога не дзялілі, дзяцей выхоўвалі ў пашане да дарослых. Зараз, бывае, моладзь наракае на такія, на мой погляд, дробязныя цяжкасці! Забываюць пра галоўнае: што спакойна спяць, што ў іх ёсць ўсё для шчаслівага жыцця. Трэба вучыцца цаніць гэта. Мы ж пасля вайны ў школу ў Карэлічы пешшу дабіраліся. Кругом ваўкоў процьма, пагэтаму па аднаму не хадзілі, пастаянна палілі самаробныя факелы, каб адганяць галодных звяроў. Паспявалі і вучыцца, і бацькам дапамагаць, і хораша, цікава адпачываць. Спявалі многа, танцы ладзілі. А зараз – жыві ды радуйся! Толькі б здаровыя былі людзі, толькі б мір быў на зямлі!”
Дзякуй за
Перамогу!
Самым дарагім святам Н. П. Кужалевіч і яе родныя лічаць 9 Мая – Дзень Перамогі. Самымі ж каштоўнымі рэчамі ў доме для яе з’яўляюцца кардонная невялікая скрыначка, у якой ляжыць пасведчанне за № 1297, дзе значыцца, што камісія па справах былых партызан і падпольшчыкаў Вялікай Айчыннай вайны пры Савеце Міністраў Рэспублікі Беларусь пацвярджае, што Н. П. Кужалевіч сапраўды ўдзельнічала ў партызанскім руху Беларусі з мая 1943 г. па красавік 1944 г. у якасці сувязной Першага кавалерыйскага партызанскага атрада 1-ай Беларускай кавалерыйскай брыгады былой Баранавіцкай вобласці. Ды нагрудны знак “Партызан Беларусі”.Ён — рэха яе далёкага трывожнага дзяцінства, яго заслужыла Надзея Пятроўна, дзіця вайны.
Жывіце доўга-доўга, Надзея Пятроўна!
Здароўя Вам і Вашым блізкім! Няхай шчасліва жывуць Вашы і нашы дзеці, унукі, праўнукі і ніколі не ведаюць вайны! Дзякуй Вам за Перамогу!